مأمور به تسبیح حق
رسول گرامی(صلی الله علیه و آله) در ادامه وصایای خود به ابوذر میفرماید: "یا أباذر إن الله سبحانه و تعالی لم یأمرنی بجمع مال ..."؛ خداوند مرا به جمع مال امر نكرده است بلكه مرا به تسبیح و تحمید و عبادت دعوت كرده است: "فسبح بحمد ربك و كن من الساجدین* واعبد ربك حتی یأتیك الیقین."(1) از انضمام این دو آیه، چنین برمیآید كه یقین نتیجه عبادتی است كه جامع تسبیح و تحمید و سجده باشد.
علم نافع
پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) به ابوذر فرمود: نشانه عالمی كه از علمش بهره میبرد آن است كه هنگام خواندن قرآن نه تنها در آن تدبر میكند، بلكه در پیشگاه خدا ابتهال و تضرع هم دارد. از همین رو دعای رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) این است كه: "اللهمّ إنی أعوذ بك من علم لا ینفع و ... ."(2)
علم یا قاصر است و غیر نافع و یا كامل است و سودمند، ولی عالم یا قاصر است و یا مقصّر .
علوم سودمند كه شایسته فراگیری است، در روایات به سه قسم تقسیم شده است: "إنما العلم ثلاثة: آیة محكمة، أو فریضة عادلة، أو سنة قائمة، و ما خلاهن فهو فضل"(3) و اگر عالمی با داشتن این علوم نافع، بهرهای نبرد از علم خود محروم شده است و معنای بهره بردن این نیست كه تدریس یا سخنرانی یا تألیف داشته باشد، زیرا اینها بهرههای علم در نشئه طبیعت و اعتبار است، اما بهره راستین از علم نافع آن است كه دارنده این علوم، متعبّد، متخشع، مبتهل، متـضرع و متواضع باشد، چنانكه خداوند سبحان میفرماید: "قل امنوا به أو لا تؤمنوا إن الذین أُوتوا العلم من قبله إذا یتلی علیهم یخرّون للأذقان سجداً * و یقولون سبحان ربنا إن كان وعد ربنا لمفعولاً * و یخرون للأذقان یبكون و یزیدهم خشوعاً"(4)؛ شما مؤمن بشوید یا نشوید، آنان كه از علم الهی برخوردارند با چهره و چانه خود به سجود میافتند. كنایه از این كه آنان اهل خضوع و خشوعاند.
نكته درخور ذكر این كه عمل صالح كه از علم نافع برمیخیزد، مایه خرمی و شادابی آن علم خواهد شد و هرگز نمیگذارد كه آن علم محو گردد. البته عالمی كه خود در سایه علم سودمند خویش مهذب شد و فروتنی الهی را بر فرومایگی طبیعی ترجیح داد، توان تربیت و تهذیب دیگران را دارد.
پینوشتها:
1- سورهی حجر، آیات 98 ـ 99.
2- بحارالانوار، ج83، ص18.
3- بحارالانوار، ج1، ص211.
4- سوره إسراء، آیات 107 ـ 109.
برگرفته از سیره رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)، آیة الله جوادی آملی .
تنظیم گروه دین و اندیشه تبیان، فراوری هدهدی .
نظرات شما عزیزان: